(Eric Bos) Deze keer wil ik het met jullie over het gebruik van foto’s bij het schilderen hebben. Als je op sites van amateur- en professionele kunstenaars kijkt, kom je reeksen landschapjes en portretten tegen. Tien tegen één zijn dat nageschilderde foto’s. Is dat erg? Je kunt zeggen: dat moet iedereen zelf weten. Er zijn genoeg kunstenaars die les geven en zelf altijd foto’s naschilderen. Het punt is dat je dat zo goed ziet. Je ziet eigenlijk in één oogopslag dat de maker van een portret de vaardigheid vanuit het oog en de hand mist om een portret naar levend model te schilderen.

Nou krijg je bij de opdracht om een portret te schilderen vaak beroerd materiaal van de af te beelden persoon binnen als die zelf niet kan poseren. Dat bestaat vaak uit pasfoto’s, familiekiekjes, altijd met lachende mensen, het hoofd in een bepaalde houding, slecht van kleur. Daar moet je dan een goed portret van zien te schilderen. Het beste advies is: nooit doen. Ook al ziet de opdrachtgever aan het resultaat niet af dat het een slecht nageschilderde foto is geworden. Je zou vanuit je eergevoel en professionaliteit als kunstenaar geen rommel moeten willen leveren.

Waar zie je aan dat een portretschilderij naar een foto is geschilderd? Allereerst aan de kleur. Foto’s tonen heel andere kleuren dan ons schilderspalet. Zelfs basiskleuren als rood, geel en blauw wijken af. Vaak is de huid op een foto monochroom, alleen (te) roze, (te) oranje of beige en ontbreken alle kleurschakeringen die een huid zo mooi en levensecht maken. Dat geldt ook voor de ogen, voor het haar, voor een kraag. Om zo precies mogelijk te werken concentreren we ons op de informatie die foto’s geven. Dat gaat vanzelf. We peuteren aan de details van ogen zoals die op de foto staan, het bijna altijd aanwezige gebit omdat mensen voor een foto altijd glimlachen of zelfs schateren. In een schilderij is dat bijzonder lelijk.

Als schilder leer je om ogen een beetje in de schaduw te houden, niet lijnprecies en hard weer te geven, niet de iris en de pupil precies uit te tekenen. Ogen bevinden zich in de holte van het voorhoofd. Ze krijgen betekenis, uitstraling en een bepaalde stemming door ze beschaduwd te schilderen. Een kapsel dat het mooist is om een beetje in de achtergrond te laten verdwijnen, staat op een nageschilderde foto altijd afgeknipt scherp tegen de achtergond aangeplakt. Maar het ergst zijn het gebit en een bril.

Amateurs kun je niet kwalijk nemen dat hun schilderijen matig aftreksels van een fotoportret zijn. Veel beroepskunstenaars zouden echter de moeite moeten nemen om het schilderen naar model of portret of van het landschap vanuit kennis en kunde te leren. Dat kost jaren oefenen, maar dan maak je ook mooie portretschilderijen en figuurstudies. Veel kunstenaars zijn er zelf vaak best tevreden mee, want het verkoopt net zo goed. En er zijn ook veel galerieën die het verschil niet zien. Dus waar maken we ons druk om? Maar dat is wegkijken voor kwaliteit.

Nooit foto’s gebruiken? Ja hoor. Sinds de fotografie werd uitgevonden bleek dat een prachtig hulpmiddel bij het schilderen te zijn. Digitaal geproduceerde foto’s zijn nog handiger. Als geheugensteuntje, als controle voor de verhoudingen. Als je erg goed kunt schilderen, kun je zelfs grotendeels van een foto uitgaan omdat je er altijd vanzelfsprekend voor zorgt dat het uiteindelijke schilderij nooit op een foto zal lijken. Schilderen is een vak, een prachtig vak. Dat zouden we in ere moeten houden.
Wie echter verslaafd is aan het naschilderen van foto’s kunnen we het volgende aanraden: als het klaar is en nog nat, veeg er dan met een brede kwast dwars overheen. Schrik en ontzetting? Integendeel, het wordt er dan vaak veel beter van.

Onderneming Op Kunstgebied biedt een fotocursus aan van Harm Bellinga waarbij je als schilder de foto’s die je gebruikt zo optimaal mogelijk kunt maken en benutten. Kijk op Fotograferen voor kunstenaars